‘Je werkt me op mijn zenuwen’. ‘Ik word zenuwachtig van je’. ‘Wat ben je ook een zenuwpees’.

In onze taal is het besef dat ons zenuwstelsel een belangrijke rol speelt in ‘je staat van zijn’. Echter, veel mensen hebben geen flauw idee dat elke seconde van de dag je zenuwstelsel ongelooflijk veel invloed heeft.

Misschien heb je wel eens gehoord van de ‘rem en het gaspedaal’ in je lijf? Of voel je je het ene moment heel erg ontspannen of juist opgejaagd en kun je -nodeloos- piekeren (ook op de momenten dat het niet uitkomt?) Ik neem je mee in dit artikel op een reis.. naar binnen!

Je lijf heeft verschillende zenuwstelsels. Het centrale zenuwstelsel omvat de hersenen en het ruggenmerg. Via een netwerk van zenuwen zijn de hersenen en het ruggenmerg met de rest van het lichaam verbonden. Op die manier worden signalen vanuit en naar het centrale zenuwstelsel doorgegeven. Het ontvangt en verwerkt sensorische informatie afkomstig van je huid, je gewrichten en de spieren van je ledematen en torso en het stuurt je bewegingen aan.

Het stelt je bewust (onder invloed van je wil ‘ik doe een dansje’) én onbewust (je trekt je hand weg als je je verbrandt) in staat om te bewegen.

Daarnaast heb je ook een perifeer zenuwstelsel waar het autonoom zenuwstelsel (autonoom is zelfstandig) onderdeel van is. Dat gedeelte regelt automatisch allerlei onbewuste functies in je lijf. Denk hierbij aan je hartslag, je ademhaling, bloeddruk, spijsvertering etc. Dit gebeurt gelukkig continu en zonder dat jij dit bewust hoeft aan te sturen (je kunt het echter wel beïnvloeden). Het autonome zenuwstelsel bestaat weer uit meerdere regelsystemen. Het orthosympatisch zenuwstelsel, het parasympatisch zenuwstelsel (waar je een dorsaal -heel primair deel- hebt en een centraal -moderner deel- hebt).

Orthosympatisch zenuwstelsel

De (ortho)sympaticus is je actiestand, je gaspedaal, het beïnvloedt organen zodanig dat het lichaam arbeid kan verrichten: je hartslag gaat omhoog, dilatatie (verwijding) van je bloedvaten in je spieren, je ademfrequentie gaat omhoog en je spijsvertering gaat omlaag. Met andere woorden: je kunt in actie komen en zelfs overleven in levensbedreigende situaties (fight/flight). Het bevordert dan ook dissimilatie (celademhaling, mag je weer vergeten) waarbij energie vrijkomt: brandstof voor je spieren!

Je bent hier katabool: meer aan het afbreken dan aan het opbouwen.

Dit deel van je zenuwstelsel wordt geactiveerd wanneer er potentieel gevaar dreigt of er actie wordt verlangd. Het houdt je veilig in tijden van onveiligheid. Realiseer je dat het autonoom zenuwstelsel geen ‘rationeel’ systeem is; het reageert heel primair.

Dorsaal parasympatisch zenuwstelsel

Hoewel het parasympatisch zenuwstelsel als je rempedaal gezien kan worden, is het niet altijd een ‘rem’ vanuit veiligheid of comfort. Soms is het een manier van overleven wanneer jouw systeem onveiligheid ervaart. ‘Shut down’, burn out, trauma, depressie en dissociatie/bevriezing tijdens een (als heftig ervaren) gebeurtenis zit op deze lijn.

Ventraal parasympatisch zenuwstelsel

Dit is je zogenaamde ‘moderne’ parasympaticus (je rempedaal, je rust en herstel): herstellen, repareren, opbouwen en uitrusten is zijn taak. Als de parasympathicus actief is, gaan hartslag en bloeddruk omlaag en krijgen je spieren en organen voldoende bloed en zuurstof. Dit deel van het zenuwstelsel zorgt voor lichamelijke en geestelijke ontspanning en bevordert de assimilatie (het proces van omzetting van voedingsstoffen in organisch weefsel, mag je ook weer vergeten :))

In deze staat verwerk je fysiek maar ook emotioneel de dingen die je tot je neemt en krijgt. In dit systeem is er meer opbouw dan afbraak (anabool).

Het ervaren van veiligheid is een voorwaarde om in deze staat van zijn te komen. Ik zeg bewust ervaren, want ieders perceptie van eenzelfde situatie kan verschillen. Hoe dit deel van jouw parasympaticus is ontwikkeld, wordt behaald door de nabijheid van liefdevolle, aanwezige en reagerende verzorgers in je vroege jeugd.

Switchen

Waarom dit geheel nou zo belangrijk is? Je bent in een optimaal patroon continu aan het switchen tussen beide systemen. Vanuit een ontspannen toestand (een goede nachtrust, het ontspannen nuttigen van je maaltijd, een wandeling, een goed gesprek) kun je makkelijk in actie komen (dat sprintje naar de bus, die discussie met je partner, een zware training of een pittige deadline). Hierin hoort balans te zitten: wanneer je sympathicus actief is, is je parasympaticus meer op de achtergrond en vice versa.

Hierdoor kun je je continu afstemmen op de situaties waarin je je bevindt. Beide systemen zijn dus nodig en gewenst om optimaal te kunnen functioneren. Je lichaam is continu bezig om jou in homeostase (balans) te houden. Beide modi zijn gezond en wenselijk, maar vooral de afwisseling is key.

Helaas wordt eea nog wel eens (te veelvuldig en onbewust) verstoord waardoor de balans weg is. Hoe je dat zelf doet? Teveel op je eigen gaspedaal trappen (geen tijd, te druk, slapen is voor baby’s), een drukke baan, gezin, een ademhalingsfrequentie in rust die het systeem als het ware in ‘actie’ stand houdt, of veel trainen zonder voldoende herstel.

Maar ook emotioneel: hardnekkige overtuigingen of patronen die voor chronische stress zorgen (kortdurende stress is super gezond voor je overigens) of een lat onbereikbaar hoog leggen, piekergedachten over toen, nu, ooit. Onverwerkte emoties en trauma’s die jou triggeren. En dat.. het zal je niet verbazen, is niet optimaal.

Ademen is de afstandsbediening

En wat dit heeft te maken met je ademhaling? Je ademhaling wordt aangestuurd door je autonome zenuwstelsel. Dat zorgt, zonder dat je er actief iets voor hoeft te doen, dat je ademhaalt. Bij in- en ontspanning, overdag en ’s nachts. Je kunt met de bewuste verandering van je ademhaling (hoe snel, of langzaam, hoe diep, hoe vaak etc), je zenuwstelsel echter ook beïnvloeden.

‘Met simpele technieken zoals ademhalingsoefeningen, meditatie en herhaalde blootstelling aan koude kun je het autonome zenuwstelsel activeren en de reactie van je immuunsysteem remmen’, aldus onderzoekers van het Radboud (2014).

En dat is bijzonder, want we zijn het enige levende wezen dat dat kan én dit is iets wat voorheen eigenlijk voor onmogelijk werd gehouden.

We zijn als mens helaas ook de belabberdste ademers van het hele dierenrijk. Met alle informatie die we hebben, met dat sterk geëvolueerde lichaam van ons, zijn we niet eens in staat om een optimale ademhaling te behouden.

Je kunt nog zo hard trainen, nog zo gezond eten. Maar als je ademhaling ruk is.. Hoe gezond ben je dan?